Erişilebilirlik (Accesibility) Nedir?

Erişilebilirlik, herkesin, bağımsız ve etkili bir şekilde kullanabilmesi gereken her türlü ürün, hizmet, bilgi, çevre veya teknolojinin, fiziksel veya zihinsel engel, yaş, dil, kültür, veya diğer faktörler gibi herhangi bir nedenle kısıtlama yaşayan bireyler için erişilebilir olması anlamına gelir. Erişilebilirlik, tüm insanların eşit fırsatlara sahip olmasını ve katılımcı bir toplumun bir parçası olmasını sağlamayı amaçlar.

Erişilebilirlik Kullanım Alanları

Erişilebilirlik, farklı alanlarda uygulanabilir:

Web Erişilebilirliği: Web sitelerinin ve uygulamalarının, engelli bireyler tarafından kolayca kullanılabilir olmasıdır. Örneğin, ekran okuyucu yazılımı kullanan kişilerin web sitelerini gezmesini kolaylaştırmak için alternatif metinler ve doğru etiketler kullanmak gibi.

Fiziksel Erişilebilirlik: Yapıların ve çevrelerin, tekerlekli sandalye kullanıcıları, işitme veya görme engelliler gibi fiziksel engel sahibi kişiler tarafından kolayca erişilebilir ve kullanılabilir olmasıdır. Bu, rampalar, asansörler, işitme sistemleri ve Braille işaretleri gibi önlemleri içerir.

Dijital Erişilebilirlik: Elektronik dokümanlar, yazılı içerikler ve yazılım uygulamalarının, engelli bireyler tarafından kullanılabilir olmasıdır. Bu, ekran okuyucular, büyüteçler, konuşma tanıma yazılımı ve diğer yardımcı teknolojilerle uyumlu olmayı içerir.

Eğitim Erişilebilirliği: Okullar ve eğitim kurumları, engelli öğrencilere eşit eğitim fırsatları sunmak için erişilebilir materyal ve öğrenme ortamları sağlamalıdır.

Sağlık Erişilebilirliği: Sağlık hizmetleri ve bilgileri, sağlık sorunları yaşayan veya engellilere yönelik erişilebilir olmalıdır.

Ulaşım Erişilebilirliği: Toplu taşıma sistemleri ve araçlar, tekerlekli sandalye kullanıcıları ve diğer engelliler için erişilebilir olmalıdır.

Web siteleri için erişilebilirlik

Web siteleri için erişilebilirlik, bir web sitesi, uygulama veya diğer tasarımların tüm kullanıcıların (özellikle de engelli kullanıcıların) rahatlıkla kullanabilecekleri şekilde tasarlanması anlamına gelir. Bu engelli kullanıcılar, görme engelli, işitme engelli, hareket engelli veya dil engelli olabilir. Erişilebilirlik, kullanıcıların herhangi bir cihazdan ve herhangi bir tarayıcıdan uygulamayı veya web sayfasını kullanabilecekleri anlamına da gelir.

Erişilebilirlik için bir web sayfası veya uygulamanın tasarımında bazı önemli kurallar vardır. Örneğin, sayfa ve uygulamanın tasarımında kontrastı yüksek renkler kullanılmalıdır, yazıların yazı tipi ve büyüklüğü değiştirilebilir olmalıdır ve sayfanın navigasyonu anlaşılır ve kolay kullanılır olmalıdır. Ayrıca, sayfa ve uygulamanın tasarımında semantik HTML etiketleri kullanılmalıdır, bu sayede tarayıcılar ve diğer teknolojik araçlar içeriği daha iyi anlayabilir ve engelli kullanıcılar için daha kolay hale getirilebilir.

Erişilebilirlik, sadece engelli kullanıcılar için değil, tüm kullanıcılar için daha iyi bir deneyim sağlar. Örneğin, yüksek kontrastlı renkler kullanıldığında, günün farklı saatlerinde sayfayı daha rahat okumak mümkün hale gelir. Semantik HTML etiketlerinin kullanımı sayesinde, tarayıcılar ve diğer teknolojik araçlar içeriği daha kolay anlayabilir ve bu da arama motorlarının sayfayı daha iyi indekslemesine yardımcı olur. Sonuç olarak, erişilebilirlik, engelli kullanıcıların dahil olmak üzere tüm kullanıcılar için web sayfası veya uygulamanın rahatlıkla kullanılabilir olmasını hedefler.

Erişilebilirlik, birçok farklı standart ve yönergeler tarafından desteklenir. Örneğin, Web Erişilebilirliği Önerileri (Web Content Accessibility Guidelines - WCAG) güncel web standartlarını tanımlar ve bu standartlara uygun bir web sitesinin nasıl oluşturulacağını açıklar. Ayrıca, Platform Erişilebilirliği Önerileri (Platform Accessibility Guidelines - PAG) mobil uygulamalar ve masaüstü uygulamalar için benzer bir rehberlik sağlar. Erişilebilirlik, tasarımcıların ve geliştiricilerin dikkat etmeleri gereken bir konudur ve bu sayede engelli kullanıcıların da web sitelerini ve uygulamaları kullanmalarını kolaylaştırmak mümkün olur. Erişilebilirliğin önemi, giderek artmaktadır ve günümüzde birçok web sitesi ve uygulama erişilebilirlik standartlarına uymaya çalışmaktadır.

Web erişilebilirliği ve kullanılabilirliği arasında ne fark vardır?

Erişilebilirlik ve kullanılabilirlik, web sayfaları ve uygulamalarının tasarımında önemli kavramlardır ve birbirleriyle ilişkili olmakla birlikte, farklı kavramlardır.

Erişilebilirlik, bir web sayfası veya uygulamanın herhangi bir engelli kullanıcının da rahatlıkla kullanabileceği şekilde tasarlandığı anlamına gelir. Bu engelli kullanıcılar, görme engelli, işitme engelli, hareket engelli veya dil engelli olabilir. Erişilebilirlik, kullanıcıların herhangi bir cihazdan ve herhangi bir tarayıcıdan uygulamayı veya web sayfasını kullanabilecekleri anlamına da gelir.

Kullanılabilirlik ise, bir web sayfası veya uygulamanın kullanıcılar tarafından rahatlıkla kullanılabileceği anlamına gelir. Kullanılabilirlik, sayfanın navigasyonunun anlaşılır ve kolay kullanılır olmasını, yazıların yazı tipi ve büyüklüğünün değiştirilebilir olmasını ve sayfanın hızlı yüklenmesini içerir.

Sonuç olarak, erişilebilirlik engelli kullanıcılar için önemlidir ve bu kullanıcıların da web sayfalarını ve uygulamalarını rahatlıkla kullanabileceklerini garanti eder. Kullanılabilirlik ise tüm kullanıcılar için önemlidir ve bu sayede tüm kullanıcılar sayfayı ve uygulamayı rahatlıkla kullanabilecektir.

Web erişilebilirlik standartları nelerdir?

Web erişilebilirlik standartları, bir web sayfası veya uygulamanın engelli kullanıcılar tarafından da rahatlıkla kullanılabilecek şekilde tasarlandığını gösteren kurallar ve ölçütlerdir. Bu standartlar, web sayfaları ve uygulamalarının tasarımında kullanılacak öğelerin ve yöntemlerin belirlenmesine yardımcı olur.

Birkaç önemli web erişilebilirlik standartı şunlardır:

• Web Content Accessibility Guidelines (WCAG): WCAG, Birleşmiş Milletler Özürlüler Örgütü (UNESCO) tarafından geliştirilen ve kullanımı yaygın olan bir web erişilebilirlik standartıdır. WCAG, web sayfaları ve uygulamalarının tasarımında kullanılacak öğelerin ve yöntemlerin belirlenmesine yardımcı olur ve bu sayede engelli kullanıcıların da sayfayı ve uygulamayı rahatlıkla kullanabilecekleri garanti edilir.
• Section 508: Section 508, ABD yönetmeliğidir ve web sayfaları ve uygulamalarının federal hükümet tarafından yayınlanması sırasında izlenmesi gereken bir erişilebilirlik standartıdır.
• ADA: Americans with Disabilities Act (ADA), ABD'de yürürlükte olan bir yasa olup, web sayfaları ve uygulamalarının erişilebilirliğine ilişkin kuralları içerir.

WCAG 2.0 Prensipleri ve Yönerge Setleri 

Tüm insanlara eşit erişim ve fırsat eşitliği sağlamak için, World Wide Web Consortium (W3C) tarafından kurulan Web Erişilebilirlik Girişimi (Web Accessibility Initiative (WAI)) Web içeriği erişilebilirliği yönergesi (WCAG (Web Content Accessibility Guidelines)) 1.0 (W3C, 1999), 2.0 (W3C, 2008) ve 2.1 (W3C, 2018) şeklinde üç sürümü bulunan erişilebilirlik yönergesini geliştirmiştir. WAI, web içeriğinin erişilebilir olması için yönergelerinde dört prensip tanımlamıştır. Herhangi bir web içeriği için bu prensipler; web sitelerinin algılanabilir, kullanılabilir, anlaşılabilir ve güçlü olması olarak listelenebilir. Her prensipte, uygulama için yönerge seti belirlenmiş ve başarı ölçütleri her biri için de tanımlanmıştır. Tablo 1’de WCAG 2.0 prensiplerine ve yönerge setlerine genel bir bakış sunulmuştur (W3C, 2008).

Özetle kullanılabilirliğin getirdiği temel prensipler şunlar olmalıdır;

1. Algılanabilir (Perceivable) olmalıdır. Bilgi ve arayüz bileşenleri, kullanıcılara algılayabilecekleri şekillerde sunulmalıdır.
2. Kullanılabilir (Operable) olmalıdır. Arayüz bileşenleri ve navigasyon çalıştırılabilir olmalıdır.
3. Anlaşılabilir (Understandable) olmalıdır. Web sitesinin işleyişi anlaşılır olmalıdır.
4. Güçlü (Robust) olmalıdır. İçerik, yardımcı teknolojiler tarafından güvenilir bir şekilde yorumlanabilecek kadar sağlam olmalıdır.

Kaynak: Sosyal Poli̇ti̇ka Çalışmaları Dergi̇si̇ 124 Erişilebilirlik Özel Sayısı Ci̇lt-1 Aralik 2020

Buna ek olarak, WCAG 2.0, W3C tarafından belirlenmiş ve uluslararası geçerliliğe sahip, yönerge setlerine bağlı olan 61 kriterden oluşmaktadır. Belirlenen 61 ölçüt A Düzeyi (25 ölçüt), AA Düzeyi (13 ölçüt) ve AAA Düzeyi (23 ölçüt) olmak üzere 3 seviyeden oluşmaktadır. AA düzeyi, A düzeyinin bir uzantısı ve AAA, AA düzeyinin bir uzantısıdır. Bu, her bir üst düzeyde bir öncekinden daha fazla başarı kriteri elde edildiği anlamına gelir (W3C, 2008). A düzeyi, web sitesinin kılavuzdaki asgari düzeydeki maddeleri karşıladığı anlamına gelir.

Bu standartlar arasındaki farkları daha detaylı analiz ettiğimiz "Erişilebilirlik (WCAG) "A", "AA" ve "AAA "Düzeyleri ve Farkları Nelerdir?" yazımızı okuyabilirsiniz.

Sıklıkla yapılan erişilebilirlik hataları

Bir araştırmaya göre, web sitelerinin ana sayfalarından en sık karşılaşılan erişilebilirlik hataları aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.

Erişilebilrilikle ilgili sunduğumuz hizmetleri incelemek isterseniz "Erişilebilirlik Hizmetlerimiz"i inceleyin.