Dejavu Nedir?

Dejavu aniden gelen “Ben bunu daha önce yaşadım” hissidir. Manasına geçmeden önce kelimeyi tanıyarak başlayalım söze zira çoğumuz en azından bir kez bu “yaşanmışlık hissi”ni tatmıştır. Dejavu, Fransızca’da “deja” ve “voir” kelimelerinden oluşur. Dejavu olarak yazılır dejavü olarak okunur. Deja Fransızca’da “daha önceden” anlamını taşır, voir ise görmek manasına gelir. Daha önceden yaşanmışlık, anı önceden görmüş olma hissine denir. Olayın öncesinde yaşandığını hissedenler genellikle detay hatırlamaz; örneğin sonrasında ne olacağını bilemez, öncesinde durumun nasıl geliştiğini de. Sadece an’da kalmayı ifade eder ve o an yaşanan bir anı daha önce yaşadığı hissi gelir insana. Dejavu’nun bir hastalık olmadığının altını çizelim. Yapılan araştırmalara göre beyin işleyişindeki küçük bir anomaliden kaynaklandığı düşünülür. Ne zaman ki bu dejavu hissi artık gündelik hayatınızı taciz eder, sürekli bu hissi yaşarsınız o zaman bir uzmana görünmekte fayda olabilir elbette.

Dejavu neden olur?

Bu kavram ilk olarak 1876 yılında Fransız Fizikçi Emile Boirac tarafından dile getirildi. Bilim literatürüne geçmesi uzun yıllar aldı. 1928 yılında Edward Titchener’in “Bir Psikoloji Kitabı” isimli eserinde ilk kez tanımlandı. Dr. Titchener’a göre beyin yaşanmışlığa dair kesin bir algı üretmeden önce kısmi bir algı yaratır ve bu kısmi aldı dejavu hissinin uyanmasına neden olur. Elbette bilimsel açıdan da bir açıklaması vardır. Beynin sağ lobu ve sol lobunun çok küçük bir zaman farklı ile çalışması ve bir tarafın diğer taraftan önce algılaması neticesinde yaşanan bir olayı daha önce yaşanmış gibi hissedebiliriz. Aradaki bu milisaniye olarak izah edebileceğimiz fark, bizde bu hissin oluşmasına neden oluyor.

Dejavu kimlerde görülür?

Aslında önceden şizofreni, anksiyete bozukluğu ve depresyon gibi hastalıklara sahip olan kişilerde dejavu hissinin daha sık görüldüğü düşünülüyordu. Ancak yapılan araştırmalardan sonra bu hastalıklarla dejavu arasında bir bağ kurulamadı. O bağ yalnızca bir hastalıkla kuruldu o da epilepsi. Epilepsi hastalarında dejavu hissi daha sık görülüyor. Nöbet gelmeden önce, bilinç açıkken ortaya çıkan dejavu hissi, kişinin daha şiddetli ataklar geçirmesine neden oluyor bu yüzden özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde çok sık dejavu yaşanıyor olması dikkat edilmesi gereken noktalardan. Dejavu bir hastalığa bağlı olmadan stres, yorgunluk, yoğun iş hayatı gibi nedenlerle de oluşabiliyor; beyindeki yorgunluk da tetikliyor diyebiliriz bir anlamda.

Dejavunun tersi

Bu da kulağa ilginç gelen şeylerden biri. Dejavu hissinin tam tersinin yaşandığı duruma da Jamevu (Jamais vu) deniyor. Peki jamevu nedir? Bir şeyin tanıdık olduğunu biliyorsunuz ancak ona karşı birden yabancılık hissine kapılıyorsunuz. Örneğin tanıdığınız birinin yüzüne bakarken birden hiç tanımadığınız birinin yüzüne baktığınızı hissedebilirsiniz. Aynı şey bir kelimeyi yazarken ya da söylerken de olabilir. Bildiğiniz bir kelime bir anda anlamını yitirir ve o kelimeye yabancılaşmanıza neden olur. Bildiğiniz şeyler üzerinde aniden gelen yabancılık hissine Jamevu deniyor.